پژوهش در تاریخ

  ^{1- سروش}

^{سروش نخستین پیامبر باستانی حوزه بلخ و زابل می باشد. در یشتهای اوستا دو سوره بنام سروش است. یسنا 57 به سرایش گاتها (نخستین بخش اوستا) توسط سروش در کنار رشته کوه البرز، اشاره کرده و نگاشته است: «سروش پارسای خوش اندام... را می‌ستاییم. نخستین کسی که پنج گاتهای اسپیتمان زرتشت پاک را، ابیات شعر و قطعات را با تفسیر و پاسخ بسرود.[2] ... کسی که از برای او هوم مفرح درمان‌بخش ... بر بالای بلندترین قله هَربُرز[3]  فدیه آورد... سروش پارسای خوش اندام که خانه صد ستون پیروزمندش در بالای بلند ترین قلة هَربُرز ساخته شده است... کسی که آموز گار دین است... اگر هم (دشمن) در مشرق هند باشد، او (سروش) او را گرفتار کند. اگر هم او در غرب باشد او را بر اندازد... کسی که سه بار در هر روز و شب به این کشور درخشان خوانیرس آمده، اسلحه ای با تیغه تیز و قوی ضربت برای فرق دیوها به دست دارد. برای بر انداختن اهریمن نابکار، برای بر انداختن دیو خشم، برای بر انداختن دیوهای مازندران، برای بر انداختن همه دیوها.»[4]}  

^{مهرِ یشتِ اَوِستا (یشت دهم) جای دقیق قله البرز را که جایگاه سرایش گاتها توسط سروش است به نام «هُکر» (رشته کوه بابا) معین کرده و گفته است: «مهر را می ستاییم کسی که هوم درمان بخش با چشم های زرد رنگ در بلند ترین قلة هَرَََئیتی که موسوم است به هُکَر[5] برای او فدیه آورد.[6]} 

^{آریان پور به استناد از گاهنامه ابومعین ریوشاری / قرن سوم هجری/ نگاشته است: « سروش نیای هفتم آریان هوشنگ بود. سروش سراینده نخستین قطعات کتاب مذهبی ریگ بید (ریگ ویدا) در حوزة رود «سرسوتی» (هیرمند) است. اینکه اوستا شناسان برخی از سرودهای اوستا را به پیش از زردشت مربوط دانسته اند، به احتمال قوی همان سرودهای سروش میباشد.» [7]} 

^{در باره معنی واژه ریگ بید لازم است گفته شود که: گرچه در فرهنگ ها «وَید Vid   » را به معنی دانش و آگاهی نوشته اند.[8] لیکن به نظر میرسد که «وَید» یا «بَید» یا «وِدا» به معنی دانش صرف نبوده است؛ بلکه به معنی دانش و معارفی است که موزون باشد. یعنی سروده های موزون مذهبی که مؤمنان، آن را ترنم و زمزمه می کردند. این مطلب از سخنان ابوریحان بیرونی فهمیده می شود که وی در باره سروش و زمزمه نگاشته است: «سروش نخستین کسی است که مردم را به زمزمه امر کرد و زمزمه آن است که شخص آهسته آوازهایی بخواند بدون آنکه دانسته شود چه می خواند. و بدین جهت زمزمه می کردند که در هنگام نماز و ستایش خداوند ، غذا می خوردند و لذا برای شان ممکن نبود که وسط نماز چیزی بگویند. این بود که همهمه می کردند و اشاره می نمودند و سخن نمی گفتند... [و هم چنین] سروش نام آن فرشته ای است که شب را مراقبت می کند و برخی گفته اند او جبرئیل است.» [9] بله «در ادبیات متاخر زرتشتی، سروش از فرشتگانی است که در روز رستاخیز به کار حساب و میزان گماشته خواهد شد و از گاتها نیز بر می آید که این فرشته دراعمال روز جزا دخالت دارد (یسنا 43 قطعه 12) و هم در کتب متاخر زرتشتی و فرهنگهای فارسی، سروش پیک ایزدی و حامل وحی خوانده شده، از اینرو در کتابهای فارسی او را با جبرائیل سامی یکی دانسته اند.»[10]} 

^{آریانپور بامیانی از قول ابو معین ریوشاری (قرن سوم هجری) می نویسد: «سرودهای ریگ بید به وسیله تبار کیومرث در زابلستان سروده شده و نخستین قطعات آن را «سروش» که نیای هفتم آریان هوشنگ است، در کنار رود سرسوتی saras vati   (سرسوتی ریگ بید = هرخوتی اوستا= دریای هیرمند کنونی)  سروده است. ریگ بید متعلق به آریان های زابلی و سندی از تبار وَهکرت (دراویدی ها) بوده نه متعلق به مهاجمان بعدی هند.»[11]} 

^{[1]   ابوزید بلخی، البدء و التاریخ ج3 ص7 / چ پور سعید/  مکتبت الثقافت الدینیه/ بی تا / آفرینش‏وتاریخ/ ترجمه محمد رضا شفیعی، ج‏1 ص 416}

  ^{[2]   سروش یشت سر شب (یسنا 57) بند6 و 7. پورداود، یشتها/ 1/ 543.}

^{[3]   منظور سلسله کوه البرز در جنوب بلخ است. به بحث کوههای اوستا در این تألیف رجوع شود.}

^{[4]   سروش یشت سر شب (یسنا 57) بند18- 20- 22- 28- 30- 31 / پورداود، یشتها 1/ 547 و 553 / پورداود، یسنا، ج 2، ص 62}

^{[5]   منظور از  کوه هُکر کوه بابا در جنوب بامیان است. به بحث کوههای اوستا در این تألیف رجوع شود.}

^{[6]   مهر یشت فقرة 88، پورداود، یشتها 1/ 467 .}

^{[7]    نک: آریان پور، خراسانیان در قرون وسطی، ص13 و270}

^{[8]   احسان بهرامی، فرهنگ واژه‌های اوستایی، جلد 3، ص1342}

^{[9] ابو ریحان بیرونی، آثارالباقیه، ترجمه دانا سرشت، ص 285 / متن  عربی، ص 219 / چاپ دانشگاه لیپزیک}

^{[10]  دهخدا، ذیل سروش به استناد پورداود، یشتها/ 1 / 517 و 518}